ବୋଲି ଚଉତିଶା

ଶ୍ରୀ ନିଧି ଦାସ

(‘ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ଲିପି ଭାଷା ଓ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ’ରେ କବି ନିଧି ଦାସଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଆନୁମାନିକ ଅଷ୍ଟାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀର କବି- “ବ୍ୟାଘ୍ରବୋଲି’ର ରଚୟିତା । ଉକ୍ତ ‘ବୋଲି ଚଉତିଶା’ ସେଥିରୁ ଆନୀତ । ସୁନ୍ଦର, ସହଜ ଭାଷାରେ ରଚିତ ଉକ୍ତ ଚଉତିଶାଟିରେ କବି କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଅପୂର୍ବ ରୂପକାନ୍ତି, ବାଲ୍ୟଲୀଳା, ଅପାରମହିମା, ମଥୁରାଗମନର ଚିତ୍ର ସୁନ୍ଦର ଭାବେ ଫୁଟି ଉଠିଛି । ଘୋଷା ଛଳରେ କବି ବିଭିନ୍ନ ଗଛର ସୂଚନା ଦେଇଛନ୍ତି ।)

ଭାବାର୍ଥ- (୧-୯) ଗୋପୀମାନେ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଝୁରି ସଖୀଙ୍କୁ କହୁଛନ୍ତି- କଦମ୍ବଗଛର ଛାଇ ଗୋ, କଦମ୍ବଗଛ ମୂଳରେ କହ୍ନାଇ ରହୁଛି । ତା’ ପାଇଁ ଗୋପାଳୁଣୀମାନେ ବାଇ ହେଉଛନ୍ତି । ଖଣ୍ଡ କୋଳିଗଛ ଛାତ ତଳେ ସମସ୍ତ ଗୋପୀ ଏକାଠି ହୋଇଛନ୍ତି କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ପାଇବା ପାଇଁ; କିନ୍ତୁ ପାଇନାହାନ୍ତି । ରେ ସଖୀ, ଆମେ ସବୁ ଗୋପାଙ୍ଗନା କହ୍ନାଇର ପାଦ ତଳେ ଖଟିଥିଲୁ, ଅନେକ ଖୋଜିଲୁ ଭେଟ ପାଇଲୁ ନାହିଁ । ଗମ୍ଭାରି ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ସବୁଦିନେ ଯମୁନାକୁ ଗାଧୋଇ ଯାଇ ଗୋପପୁରର ଗୋପୀଙ୍କର ବୋଲଣା ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି । ତାକୁ ନ ଦେଖିଲେ ଗୋପବାଳୀମାନେ ପାଗଳିନୀ ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଘାଣ୍ଟିଆ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ସେ କହ୍ନାଇ ଦେହରେ ଘାଙ୍ଗୁଡ଼ି ମାଳ ଲମ୍ବାଇଛନ୍ତି । ଘୋର ବନ ମଧ୍ୟରେ ମୁରଲୀ ବଜାଉଛନ୍ତି । ନରକୋଳି ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମହିମାର ଅନ୍ତ ନାହିଁ । ନରସିଂହ ରୂପରେ ହିରଣ୍ୟ କଶ୍ୟପଙ୍କୁ ବଧ କଲେ । ତା’ ପୁତ୍ର ପ୍ରହଲ୍ଲାଦକୁ ଇନ୍ଦ୍ରପଦ ପ୍ରଦାନ କରିଛନ୍ତି ।

ଚନ୍ଦନ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ତାଙ୍କ କପାଳ ଦେଶରେ ଚିତା ଖୁବ୍ ଶୋଭାମୟ ଦେଖାଯାଉଛି । ଚିତା ସଳଖରେ ଚୂଳ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ସୁନ୍ଦର ଦିଶୁଛି । ତାଙ୍କ ଅପୂର୍ବ ରୂପ ଚତୁରୀମାନଙ୍କ ମନକୁ ମୋହୁଛି । ଛତୁଆରୀ ଗଛ ଛାଇ ଗୋ, ଛାଟରେ ପିଟି ନନ୍ଦରାଜା ବାଳକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ କୋଳରେ ବସାଇଲେ । ଜଜାଙ୍ଗ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ଯେଉଁଦିନଠୁଁ କୃଷ୍ଣ ମଥୁରା ପୁରକୁ ଚାଲିଗଲେ, ସେହି ଦିନଠାରୁ ମୁଁ ଯମୁନା ନଦୀକୁ ସ୍ନାନ ପାଇଁ ଆଉ ଯାଉ ନାହିଁ । ଝୁମୁକା ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମଥାରେ ମୟୂର ଚନ୍ଦ୍ରିକା ଖୁବ୍ ମାନୁଛି । ବିଜୁଳି ପରି ଝଟକୁଛି । ତା’ର ତେଜରେ ସମଗ୍ର ଜଗତ ଝଲସୁଛି ।

ଭାବାର୍ଥ- (୧୦-୨୦) ସଖୀ ପୁଣି ଗୋପୀଙ୍କୁ ସମ୍ବୋଧନ କରି କହୁଛି, ନିମ୍ବ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ନନ୍ଦରନନ୍ଦନ, ଶ୍ରୀମଧୁସୂଦନ, ନନ୍ଦ ଘରର ଶିରୀ । ଟଭା ଗଛମୂଳ ଛାଇ ଗୋ, ଗର୍ବ ପଣରେ ଇନ୍ଦ୍ର, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସହ ବୈରୀ ଭାବ ଆଚରଣ କଲା । ସାତଦିନ ଜଳବୃଷ୍ଟି କଲା । କୃଷ୍ଣ ହାତରେ ପର୍ବତ ଧରି ଗୋପପୁରବାସୀଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାର କଲେ । ଠାକୁରଙ୍କ ଶ୍ରୀଭୁଜ ହେଉଛି ମନୁଷ୍ୟ ପାଇଁ ଆଶ୍ରୟସ୍ଥଳ, ଛାଇ । ତାଙ୍କୁ ପାଇବା ପାଇଁ ମୁନି ଋଷିମାନେ ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଧରି ତପସ୍ୟା କରୁଛନ୍ତି, ପାଗଳ ପ୍ରାୟ ହେଉଛନ୍ତି । ସ୍ଵର୍ଗପୁରରେ ଦେବଗଣ ରହି ତାଙ୍କୁ ଖୋଜୁଛନ୍ତି । ଡାଳିମ୍ବ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ସରଲବଣୀ ଖିଆ କୃଷ୍ଣ । ଲୁଚି ଲୁଚି ଖାଇବା ପିଲାଦିନରୁ ତାଙ୍କର ଅଭ୍ୟାସ । ଲୁଚି କରି ସରଲବଣୀ ଖାଉଥିବେ, ଡାକିଲେ କିନ୍ତୁ ନ ଖାଇ ଧାଇଁ ପଳାଇବେ । ଗୋ ସଖୀ, ଢାମଣା ଗଛର ଛାଇ, ବାଳୁତ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ମାରିବା ପାଇଁ ଜମପଣ (ଗର୍ବ)ରେ ପୂତନା ଅସୁରଣୀ ଧାଇଁ ଆସିଲା । କିନ୍ତୁ ତା’ ପ୍ରାଣ ଶୋଷି ଦେଲେ । ଅରୁଣ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ସପ୍ତମ ଅବତାରରେ ଭଗବାନ ରାମ ଅବତାର ନେଇଥିଲେ । ପିତୃସତ୍ୟ ପାଳନ କରି ଚଉଦବର୍ଷ ବନକୁ ଯାଇଥିଲେ । ବନ ଭିତରେ ଥିବାବେଳେ ପିତା ଦଶରଥଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଖବର ପାଇଥିଲେ ।

ରେ ସଖୀ, ତରାଟ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ରହି ରହି ସୁନ୍ଦର ଢଙ୍ଗରେ ସେ ଯେଉଁଭଳି ମୁରଲୀ ବଜାଉଛନ୍ତି, ତାକୁ ଶୁଣି ମନ ମୋହ ହୋଇ ଯାଉଛି । ତାଙ୍କ ମୁରଲୀ ନାଦ ଶୁଣି ମୋ ତନୁ ଜର ଜର ହୋଇ ଯାଉଛି । ଥରଥରା ଗଛ ଛାଇ ଗୋ, କଂସ ଦାଉରୁ ଗୋପପୁର ବାସୀଙ୍କୁ କୃଷ୍ଣ ଅନେକ ଥର ରକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି । ବକାସୁରର ଥଣ୍ଟକୁ ଚିରି ତାକୁ ବିନାଶ କରିଛନ୍ତି, ଗୋପପୁରବାସୀ ଉଦ୍ଧାର ପାଇଲେ । ଦୟଣା ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ସଖୀ, ଯେତେବେଳେ ଗୋଟାଏ ଯୁଗରେ ପ୍ରଳୟ ଘଟିଲା ମାର୍କଣ୍ଡ ଋଷି ତାଙ୍କ ଗର୍ଭରେ ରହିଲେ । ଧନିଆ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ସଖୀ ଗୋ, ଧରଣୀଧର ସେ କୃଷ୍ଣ, ଏବେ ମଥୁରାକୁ ଚାଲି ଗଲେ । ତାଙ୍କ ବିଚ୍ଛେଦରେ ଏ ଦେହ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଧରି ରହିପାରୁନି । ରେ ସଖୀ, ନଳିତା ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ନନ୍ଦନନ୍ଦନ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ, ତାଙ୍କର ନଉଲୀ ବୟସ, ତାଙ୍କ ହାତ ସ୍ପର୍ଶରେ କୁବୁଜା ଦେବକନ୍ୟା ପରି ସୁନ୍ଦରୀ ହୋଇଗଲା ।

ଭାବାର୍ଥ- (୨୧-୨୯) ରେ ସଖୀ, ପଣସ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅପୂର୍ବ ଶୋଭା କିପରି ବା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିପାରିବି ? ପଦ୍ମଫୁଲ ପରି ସେ ସୁନ୍ଦର ଯେମିତି କୋମଳ ସେମିତି । ତାଙ୍କୁ ଅକ୍ରୂର ଗୋପରୁ ନେଇଯାଇଛି । ରେ ଗୋପାଙ୍ଗନା, ଫଣଫଣା ଗଛ ଛାଇ ଗୋ, ଫଗୁଖେଳରେ କହ୍ନାଇରେ ବଡ଼ ଶ୍ରଦ୍ଧା । ପରମାନନ୍ଦ ମାଧୋଇ ଫଗୁ ଖେଳିବାକୁ ଇଚ୍ଛା କରି ମଥୁରାପୁରରେ ଯାଇ ରହିଛନ୍ତି । ଲୋ ବଉଳଗଛର ଛାଇ, ବୃନ୍ଦାବନରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କରି ନ ପାରି ବ୍ରହ୍ମା ଗାଈପଲରୁ ବାଛୁରୀ ଚୋରାଇ ନେଲେ । ଲୋ ଭାଲିଆ ଗଛର ଛାଇ, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ମହିମା କେତେ ବା ଭଣିବି ? ମହାଭାରତ ଯୁଦ୍ଧରେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ରଥରେ ସାରଥ ହୋଇ ଜଗତବକ୍ଷରେ ଯଶ ରଖିଛନ୍ତି । ମରିଚଗଛର ଛାଇ ଗୋ ବଉଳ, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ରହସ୍ୟ କଥା କେତେ ବା ବଖାଣିବି ? ଆଈବୁଢ଼ୀ ଘରେ ନାହିଁ, ଏଣେ ରାଧାଙ୍କୁ ମାଇଁ ମାଇଁ ଡାକରେ ଅଥୟ କରିପକାଉଛନ୍ତି । ବଡ଼ ବିଚିତ୍ର ତାଙ୍କର ବ୍ୟବହାର ।

ଲୋ ବଉଳ, ଲୋ ଜୟନ୍ତୀ ଗଛର ଛାଇ, ଯଶୋଦା ନନ୍ଦନ କୃଷ୍ଣ ସାମାନ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି, ସେ ଜଗତର ଜୀବନ । ଆମକୁ ଛାଡ଼ି ଏବେ ମଥୁରାରେ ରହିଗଲେ । ରେ ରଙ୍ଗମୟୀ ଗଛ ଛାଇ, ନାଟୁଆ ନଟବର କୃଷ୍ଣ, ଅପୂର୍ବ ଠାଣି ତାଙ୍କର ନାଟୁଆ ପ୍ରାୟ ହୋଇ ଅଙ୍ଗଭଙ୍ଗୀ ଦେଖାଇ ବଂଶୀଧର ନାଚୁଛନ୍ତି ସେ । ଲୋ ସଖୀ, ଲବଙ୍ଗଗଛର ଛାଇ, ହାତରେ ବାଡ଼ି ଧରି କୃଷ୍ଣ ଘରକୁ ଫେରିବା ଦୃଶ୍ୟ କେଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ଦେଖାଯାଉନି ସତେ ! ଲୋ ବଉଳ, ବରଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ରସିକ ନାଗର କୃଷ୍ଣ, ରସିକ ପଣରେ ତାଙ୍କ ସହିତ କିଏ ବା ସମକକ୍ଷ ହେବ ? ବୃନ୍ଦାବନରେ ଗୋପୀମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ସେ କେଳି କରୁଥିଲେ ।

ଭାବାର୍ଥ- (୩୦-୩୪) ଶିଆଳ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ବଡ଼ ଭାଇ ବଳରାମଙ୍କ ସହିତ କୃଷ୍ଣ ଗୁରୁଙ୍କ ଆଶ୍ରମକୁ ବିଦ୍ୟାଲାଭ କରିବାକୁ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ଅନେକ ଦିନ ରହିଲେ । ଲୋ ସଖୀ, ସଜନା ଗଛର ଛାଇ, କୃଷ୍ଣଙ୍କ ସହ ଶତ୍ରୁତା କରି ଇନ୍ଦ୍ର କୋପରେ ସାତଦିନ କାଳ ଗୋପପୁରରେ ବର୍ଷା କଲା । କୃଷ୍ଣ ହାତରେ ପର୍ବତ ଧରି ଗୋପପୁରବାସୀଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କଲେ । ଇନ୍ଦ୍ରର ଗର୍ବ ଚୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା । ସୁନାରୀ ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ଅକ୍ରୂର ସହିତ ଯାଇ କୃଷ୍ଣ ଯମୁନା ଜଳରେ ସ୍ନାନ ସାରିଥିଲେ । ଲୋ ସଖୀ, ହରିଡ଼ାଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ରାବଣ ସୀତାଙ୍କୁ ହରଣ କରି ନେଇଥିଲା । ବୀର ହନୁମାନ ଲଙ୍କାକୁ ଯାଇ ସୀତାଙ୍କୁ ଠାବ କରିଥିଲେ। କ୍ଷୀରକୋଳି ଗଛର ଛାଇ ଗୋ, ଲୋ ସଜନୀ କହ୍ନାଇ କୃଷ୍ଣ ହେଉଛନ୍ତି ଗୋପୀମାନଙ୍କ ଜୀବନଧନ, ପ୍ରାଣକର୍ତ୍ତା । ତାଙ୍କ ପାଦତଳେ କବି ନିଧି ଦାସ ଶରଣ ପଶିଲେ ।